Historia szkoły

Wspomnienia są jak klejnoty, mają w sobie coś z pereł i coś z łez...

F.W. Nietzsche

 

Księżpol to wieś gminna położona w południowej części powiatu biłgorajskiego na Płaskowyżu Tarnogrodzkim przy szlaku komunikacyjnym z Lublina do Przemyśla, w sąsiedztwie lewobrzeżnej Tanwi. Od września 1999 roku funkcjonuje w niej zespół szkół. Kształcą się tu i wychowują dzieci w oddziale przedszkolnym oraz szkole podstawowej, a w gimnazjum młodzież, która ukończyła Szkołę Podstawową w Korchowie, Markowiczach i Rakówce. Do 2007 r. funkcję dyrektora Zespołu Szkół w Księżpolu pełniła Pani Stanisława Rybak. Po niej kierownictwo placówki objął Pan Jan Michoński.
Powszechnie wiadomo, że szkoła łączy pokolenia i ciągle się zmienia. Warto więc wspomnieć najważniejsze fakty z przeszłości miejscowości, w której nasi pradziadowie, dziadkowie i rodzice zdobywali wiedzę.

 

Rys historyczny szkoły

POCZĄTKI SZKOŁY

Spoglądając na historię szkoły w Księżpolu, trzeba sięgnąć oczyma wyobraźni około 160 lat wstecz. Wtedy, w połowie XIX wieku, zauważa się przychylną politykę władz, które zdecydowanie popierały rozwój szkolnictwa unickiego. Domniemać można, że wówczas dozór kościelny parafii na zlecenie naczelnika powiatu zamojskiego zorganizował dla wyznawców tego obrządku szkołę parafialną, podlegającą władzom oświatowym.
1. Około 1855 roku proboszcz parafii unickiej buduje drewnianą szkołę na palcu cerkiewnym w sąsiedztwie kamiennego krzyża z napisem: To jest miejsce święte i wrota do raju niebieskiego lub wg innych tłumaczy:To nic inne, jak tylko dom Boży i ta brama niebieska. Budynek pokryto gontem do budowy użyto drewnianych kołków i gwoździ kowalskiej roboty. Wewnątrz, od strony północnej, przez całą jego szerokość była sala lekcyjna o powierzchni 36m² oraz sień, a także pomieszczenia z przeznaczeniem na mieszkanie dla nauczyciela: kuchnia, pokój duży i mały.
2. W latach 1859-1863 diak (organista) uczy w niej czytania, pisania, rachunków i zasad wiary kilku uczniów.
3. Rok 1885 przynosi ostateczną rusyfikację szkolnictwa elementarnego poprzez wprowadzenie zakazu nauczania w języku polskim. Zauważa się spadek frekwencji uczniów - wszak ludność polska niechętnie posyła dzieci do szkoły z rosyjskim językiem nauczania.
4. Na przełomie XIX i XX w. funkcjonuje rosyjska szkoła elementarna. W roku 1874 naucza w niej Antoni (Anton) Kaliniewicz.

 

OD TWORZENIA ZRĘBÓW PAŃSTWOWOŚCI POLSKIEJ
DO POCZĄTKU II WOJNY ŚWIATOWEJ

1. W sierpniu 1915 roku utworzono jednoklasową szkołę polską. Nauczanie prowadzi córka miejscowego dzierżawcy folwarku, p. Kierska. Dzieci posiadają podręczniki do śpiewu, arytmetyki i elementarz. Piszą gryflem na marmurowej tabliczce.
2. Od listopada 1917 do 13 września 1920 r. szkołą podlegającą pod Departament Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego kieruje Tekla Hellebrandt, druga córka Antoniego Kierskiego.
3. W okresie od 14 września 1920 do 23 listopada 1921 roku z inicjatywy kierownika czteroklasowej Szkoły Powszechnej w Księżpolu ,Leopolda Rytko (pochodził z okolic Zakopanego), mieszkańcy mobilizowani przez policję zwożą drewno budulcowe. Przeprowadzony zostaje remontu budynku i wybudowana szopa o dwu pomieszczeniach oraz ustęp. Odnotowano niską frekwencję na zajęciach: wiosną dochodziła do 50%, w czerwcu podnosiła się do 60-70%.
4. W czerwcu 1921 r. odbywa się pierwszy egzamin w obecności członków dozoru szkolnego, miejscowego proboszcza i licznie zgromadzonych mieszkańców. Jesienią Leopold Rytko przenosi się do Szczebrzeszyna, a majątek szkolny protokolarnie przyjmuje p. Falandysz, nauczyciel zatrudniony w Korchowie.
5. Z dniem 1 stycznia 1922 r. kierownictwo placówki przejmuje Marcin Tomaszewski, były więzień Samary (Kujbyszewa), absolwent Seminarium Nauczycielskiego w Tarnopolu.
6. W kolejnych latach następuje reorganizacja szkoły na dwuklasową i zwiększenie jej stopnia organizacyjnego (z klasą VI a i b, której ukończenie jest równoznaczne z ukończeniem klasy siódmej).W związku z rosnącą liczbą dzieci realizujących obowiązek szkolny, nauczanie prowadzone jest również w salach wynajętych u rolników (przez trzech pedagogów: kierownika
i dwie nauczycielki - p.Stefanię Hablową i p. Janinę Kinczelówną). W tym okresie:
- kierownik szkoły prowadzi gospodarstwo rolne,
- w 1930 r. zbudowano stodołę,
- we wrześniu 1933 r. rozpoczyna działalność Towarzystwo Popierania Budowy Publicznych Szkół Powszechnych,
- proces dydaktyczno-wychowawczy wzbogaca działalność chóru i teatru szkolnego.
Szkoła rozwija zainteresowania, lokalny patriotyzm, życie w środowisku lokalnym, wpływa na poglądy i postawy społeczności, kształtuje świadomość narodową, postawy i zachowania patriotyczne. Przygotowuje podniosłe uroczystości szkolne i środowiskowe z okazji świąt państwowych: rocznicy Konstytucji 3 Maja i Odzyskania Niepodległości. W uroczystej atmosferze przebiegały uroczystości jubileuszowe dziesięciolecia Niepodległości Państwa Polskiego. Rozpoczęły się Mszą św. w kościele parafialnym, po czym dziatwa szkolna przemaszerowała przez wieś z chorągiewkami do budynku gminy. Tam kierownik szkoły wygłosił okolicznościowe przemówienie, po którym nastąpiły ,,śpiewy, deklamacje i odegrano sztuczkę zatytułowaną Dziesięciolecie Polski". Ośmioletnia wówczas mieszkanka Księżpola, Aniela Mróz, późniejsza Kowalowa - informując o wydarzeniu w dniu 8 grudnia 2008 r. powtórzyła recytowany wiersz o treści:
W krakowskich Oleandrach szykuje swoje hufce
Komendant w szarym płaszczu, okrągłej maciejówce.
Kwiatami obsypani już wyszli z bram Krakowa.
Oparem na nich chłodnym wionęła noc sierpniowa.
Sam księżyc patrzy z góry, jak gdyby na dziw jaki:
Orzełki te na czapkach ,to Polski są odznaki !
To są odznaki polskie, w nich blaski serca chwały.
Ach, ileż lat minęło, jak im nie przyświecały.
I czemuż w dzień nie widzę i kto to jak na drwiny
Wystroił wojsko nasze w te szare rdzą zdarte karabiny?
Podniósł komendant głowę: to Austria tak nas zbroi,
Lecz wroga choćby pięścią, chłopcy zgniotą moi.
A wiara huczy w koło: Polsko znów wolną cię uczynim!
Prowadzi nas Komendant , Bóg, Honor i zwycięstwo przy nim.
Uroczystość zakończono odśpiewaniem „Roty". Inauguracje roku szkolnego i jego zakończenie poprzedzała Msza św. w kościele parafialnym, recytacje i śpiewy, a kończyło odśpiewanie „Roty". Coroczne obchody Tygodnia Towarzystwa Popierania Budowy Publicznych Szkół Powszechnych mają ustaloną rangę.
18 października 1938 roku rozpoczęto roboty wstępne w związku z budową szkoły.

 

W OSTATNIM ROKU SZKOLNYM II RZECZYPOSPOLITEJ

1.W roku szkolnym 1938/39 funkcjonowała siedmioletnia szkoła ogólnokształcąca stopnia podstawowego z dwiema klasami szóstymi.
2. Naukę rozpoczęło 181 uczniów ( wśród nich prawosławni stanowili 64,5 % ),a ukończyło 183. W ciągu roku odnotowano duży ruch uczniów: 12 uczniów przybyło, a 11 ubyło. Promocję otrzymało 150 uczniów, 8 uczniów ukończyło szkołę, 21 pozostało na drugi rok w tej samej klasie, a 4 niesklasyfikowano. Nauczanie prowadzili Pani Hablowa, Pani Kinczel i Pan TOmaszewski.
3.We wszystkich klasach nauczano religii prowadzonej przez katolickich księży. W klasie pierwszej i drugiej uczono języka polskiego, arytmetyki z geometrią, rysunku, zajęć praktycznych i zajęć cielesnych oraz śpiewu. W klasie trzeciej dochodziła nauka o przyrodzie,a historii i geografii nauczano w klasie piątej i szóstej.
4. W księgach ocen i na świadectwie wszystkim uczniom wpisywano wyznanie.
5. Rok szkolny dzielił się na 3 semestry.
6. O ukończeniu szkoły stanowiły przynajmniej wszystkie stopnie dostateczne w drugim roku uczęszczania do klasie szóstej.
7.Rozprowadzając świadectwa, sprzedawano znaczek w cenie 10 groszy z przeznaczeniem na fundusz budowy szkół powszechnych.
8.Uczniom klasy piątej wpisywano na świadectwie adnotację: przechodzi do klasy szóstej stopnia drugiego.
7. Uczniowie klasy pierwszej nie otrzymywali ocen ani świadectw wyrażonych stopniem. Odnotowywano im postępy w skali: bardzo duże, duże, zupełnie zadowalające, zadowalające, wystarczające( mało, zaledwie, zupełnie), bardzo słabe, znikome niewystarczające( taki uczeń powtarzał klasę).

Omawiając działalność szkoły w tym okresie wypada zaakcentować godną podziwu i szacunku postawę pokolenia, które wówczas do niej uczęszczało. Ci ludzie byli silnie związani więzami emocjonalnymi ze sobą i swoją szkołą. Rozumiejąc jej potrzeby, byli gotowi do różnych działań na rzecz szkoły, nawet kosztem własnych wyrzeczeń.

 

OKRES OKUPACJI

1. 1 września 1939 r. - zamiast uroczystego otwarcia roku szkolnego Polskie radio nadało krótkie przemówienie ówczesnego Ministra Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego o odwołaniu zajęć we wszystkich typach szkół. Rozpoczęcie zajęć szkolnych przełożono najpierw na 4 września, później je zawieszono. Niebawem rozporządzeniem Generalnego Gubernatora zakazano prowadzenia zajęć szkolnych aż do zakończenia działań wojennych.
2. Październik 1939 r. - Niemcy tworzą szkołę ukraińską, która mieści się w domu Radyka (obecnie ulica Kościelna 14), miejscowego komunisty i Michała Żura (aktualnie ul.Nadrzeczna ) , późniejszego komendanta ukraińskiej policji.
Zabierają wszystkie,, pomoce szkolne", które zginęły bezpowrotnie. Funkcję kierownika powierzają Romanowi Krausowi, nacjonaliście ukraińskiemu.
Do czerwca 1940 r. mieszka razem z M. Tomaszewskim i jego siostrą Marią, zajmując największy pokój. Od września 1940 roku nauczanie prowadzą dwie nauczycielki przybyłe ze Lwowa, bowiem Kraus przenosi się do Tarnogrodu.
3. Od 1 maja 1940 r. rozpoczyna funkcjonowanie szkoła polska. Do akcji wysiedleńczej ( czerwiec 1943 r.) odbywają się zajęcia w prywatnych domach z przerwami spowodowanymi aresztowaniem p.Tomaszewskiego. Frekwencja sięga do 50%. Zniesiono nauczanie historii i geografii, zakazano używania podręczników do języka polskiego i religii.
4. Pan Tomaszewski po powrocie z Majdanka w 1943 r. uczy kilkoro polskich dzieci.

 

OD WYZWOLENIA DO ROKU 1950

 

1.We wrześniu 1944 r. reaktywowano czteroklasową szkołę pod nazwą Publiczna Szkoła Powszechna  w Księżpolu. Jej kierownikiem został Marcin Tomaszewski.

2.Stan uczniów wzrósł z 31 na początku października 1944 r. do 59 w ostatnim dniu nauki.  Powracały  dzieci z rodzin wywiezionych w 1943 r. na roboty do  Niemiec oraz napływały  od lutego 1945 r. dzieci repatriantów głównie z powiatu Zaleszczyki (z miejscowości Nowosiółka Kostiukowa i  Czarnkowce)  oraz Brody (z Boratyna, Czernic, Gajów Smoleńskich, Nakwaszy, Pieniaków, Podkamienia, Sinkowa, Smolnego, Suchowoli).

3.Po ukończeniu rocznej nauki (cztery semestry) uczniowie klasy trzeciej i czwartej otrzymywali promocję o treści: przechodzi na drugi rok nauki w klasie (trzeciej  lub czwartej).

4.W roku szkolnym 1945/46 otwarto klasę piątą, w następnym szóstą a siódmą od września 1949 r.

5.Wielu uczniów przerywało edukację z powodu przekroczenia wieku szkolnego.

6.W  roku szkolnym 1946/47 prowadzono nauczanie języka niemieckiego. Język rosyjski wprowadzono od roku szkolnego 1948/49.

7.Nauczanie prowadzili : Marcin Tomaszewski, Bronisława Kutniowska, Stanisław Kotarowicz i Wojciech Blicharz od 1948 r.  Ks. Antoni Anyżkiewicz  i Józef Podkul nauczali religii.

8.Gmina wiosną 1948 r. rozpoczęła budowę drewnianej szkoły o czterech salach lekcyjnych i jednej sali większej.10 stycznia 1950 r. nauka rozpoczęła się w trzech klasach nowo-wybudowanej szkoły. 

Opracowanie dalszej części historii szkoły prowadzą Panie Halina Sarzyńska i Joanna Nieścior.